Bệnh trĩ đang là một căn bệnh thường gặp trong xã hội hiện nay. Khi bị trĩ bệnh nhân sẽ cảm thấy rất khó chịu và không thể ngồi thoải mái. Có nhiều nguyên nhân gây ra bệnh trĩ như chế độ ăn thiếu chất xơ, công việc văn phòng cần ngồi nhiều, phụ nữ mang thai…Bài viết này Heal Central xin giải đáp cho các bạn một số thông tin chính như các biểu hiện của bệnh trĩ, nguyên nhân gây bệnh trĩ, cách chữa bệnh trĩ. Dưới đây là thông tin chi tiết.
Bệnh trĩ là gì?
Bệnh trĩ là một tình trạng hậu môn – trực tràng rất phổ biến, được định nghĩa là sự gia tăng triệu chứng và di lệch xa của đệm hậu môn bình thường. Chúng ảnh hưởng đến hàng triệu người trên khắp thế giới và đại diện cho một vấn đề y tế và kinh tế – xã hội lớn. Nhiều yếu tố đã được khẳng định là nguyên nhân gây nên sự phát triển bệnh trĩ, bao gồm táo bón và căng thẳng kéo dài.
Sự giãn nở và biến dạng bất thường của mạch máu, cùng với những thay đổi phá hủy mô liên kết nâng đỡ trong đệm hậu môn là một phát hiện quan trọng của bệnh trĩ. Một phản ứng viêm và tăng sản mạch máu có thể thấy rõ ở những bệnh nhân bị bệnh trĩ.
Sinh lý bệnh trĩ
Sinh lý bệnh chính xác của sự phát triển bệnh trĩ chưa được hiểu rõ. Trong nhiều năm, lý thuyết về giãn tĩnh mạch cho rằng bệnh trĩ là do giãn tĩnh mạch ở ống hậu môn. Lý thuyết này đã từng phổ biến, nhưng bây giờ nó đã trở nên lỗi thời vì bệnh trĩ và giãn tĩnh mạch hậu môn – trực tràng đã được chứng minh là các thực thể riêng biệt. Trên thực tế, bệnh nhân bị tăng áp lực và giãn tĩnh mạch cửa không tăng tỷ lệ mắc bệnh trĩ.
Ngày nay, lý thuyết về lớp lót ống hậu môn trượt được chấp nhận rộng rãi. Điều này cho thấy bệnh trĩ phát triển khi các mô nâng đỡ của đệm hậu môn bị tan rã hoặc hủy hoại. Do đó, bệnh trĩ là thuật ngữ bệnh lý dùng để mô tả sự dịch chuyển xuống bất thường của lớp đệm hậu môn gây giãn tĩnh mạch. Thông thường có ba đệm hậu môn chính, nằm ở phía trước bên phải, phía sau bên phải và bên trái của ống hậu môn, và có một số lượng lớn các đệm nhỏ nằm giữa chúng.
Một số enzyme hoặc chất trung gian liên quan đến sự thoái biến của các mô nâng đỡ trong đệm hậu môn đã được nghiên cứu. Trong số này, metalloproteinase chất nền (MMP), một proteinase phụ thuộc kẽm, là một trong những enzyme mạnh nhất, có khả năng làm thoái biến các protein ngoại bào như elastin, fibronectin và collagen. MMP-9 được phát hiện biểu hiện quá mức trong bệnh trĩ, liên quan đến sự phá vỡ các sợi đàn hồi. Hoạt hóa MMP-2 và MMP-9 bằng thrombin, plasmin hoặc các proteinase khác dẫn đến sự phá vỡ mạng mao mạch và thúc đẩy hoạt tính tăng sinh mạch của yếu tố tăng trưởng biến đổi β (TGF-β).
Gần đây, mật độ vi mạch tăng lên đã được tìm thấy trong mô trĩ, cho thấy rằng tân tạo mạch có thể là một hiện tượng quan trọng khác của bệnh trĩ. Vào năm 2004, Chung và các cộng sự đã báo cáo rằng endoglin (CD105), một trong những vị trí gắn kết của TGF-β và là một dấu ấn tăng sinh cho tân tạo mạch, được biểu hiện ở hơn một nửa số tiêu bản mô trĩ so với không lấy từ niêm mạc hậu môn – trực tràng bình thường. Dấu ấn này đã được tìm thấy nổi bật trong các tĩnh mạch lớn hơn 100 μm. Hơn nữa, những người này nhận thấy rằng mật độ vi mạch tăng lên trong mô trĩ đặc biệt là khi huyết khối và các yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF) có mặt. Han và các cộng sự cũng đã chứng minh được rằng có sự biểu hiện cao hơn của protein liên quan đến hình thành mạch máu như VEGF trong bệnh trĩ.
Về nghiên cứu hình thái học và huyết động học của đệm hậu môn và bệnh trĩ, Aigner và các cộng sự phát hiện ra rằng các nhánh cuối của động mạch trực tràng trên cấp máu cho đệm hậu môn ở bệnh nhân mắc bệnh trĩ có đường kính lớn hơn, lưu lượng máu lớn hơn, vận tốc đỉnh và gia tốc cao hơn đáng kể so với những người tình nguyện khỏe mạnh. Hơn nữa, sự gia tăng về kích thước và lưu lượng động mạch tương quan tốt với các mức độ bệnh trĩ. Những phát hiện bất thường này vẫn còn sau khi phẫu thuật cắt bỏ búi trĩ, xác nhận mối liên quan giữa tăng tạo mạch và sự phát triển bệnh trĩ.
Sử dụng phương pháp hóa mô miễn dịch, Aigner và các cộng sự cũng xác định cấu trúc giống cơ vòng, được hình thành bởi lớp áo giữa dày chứa 5-15 lớp tế bào cơ trơn, giữa các đám rối mạch máu trong không gian dưới biểu mô của vùng chuyển tiếp hậu môn trong tiêu bản hậu môn – trực tràng bình thường. Không giống các tiêu bản bình thường, bệnh trĩ có các mạch máu vách mỏng, giãn đáng kể trong đám rối động – tĩnh mạch dưới niêm mạc, với sự co thắt các mạch giống cơ vòng không hoặc gần như phẳng. Các nhà điều tra đã kết luận rằng một cơ vòng cơ trơn trong đám rối động – tĩnh mạch giúp giảm dòng máu động mạch vào, do đó tạo điều kiện dẫn lưu tĩnh mạch hiệu quả. Aigner và các cộng sự sau đó đã đề xuất rằng, nếu cơ chế này bị suy yếu, sự giảm tưới máu đám rối động – tĩnh mạch sẽ dẫn đến sự hình thành bệnh trĩ.
Dựa trên các kết quả mô học của giãn và biến dạng tĩnh mạch bất thường ở bệnh trĩ, sự rối loạn điều hòa trương lực mạch máu có thể đóng một vai trò trong sự phát triển bệnh trĩ. Về cơ bản, cơ trơn mạch máu được điều hòa bởi hệ thống thần kinh thực vật, hormone, các cytokines và lớp nội mạc phủ ở trên. Mất cân bằng giữa các yếu tố thư giãn có nguồn gốc nội mô (như nitric oxide, prostacyclin và các yếu tố ưu phân cực có nguồn gốc nội mô) và các yếu tố gây co mạch có nguồn gốc nội mô (như các gốc oxy phản ứng và endothelin) gây ra một số rối loạn mạch máu. Trong bệnh trĩ, nitric oxide synthase, một loại enzyme tổng hợp nitric oxide từ L-arginine, đã được báo cáo là tăng đáng kể.
Một số thay đổi sinh lý trong ống hậu môn của bệnh nhân mắc bệnh trĩ đã được quan sát. Sun và các cộng sự tiết lộ rằng áp lực hậu môn khi nghỉ ngơi ở bệnh nhân không sa hoặc có sa búi trĩ cao hơn nhiều so với người bình thường, trong khi không có sự thay đổi đáng kể về độ dày cơ vòng trong. Ho và các cộng sự đã thực hiện các nghiên cứu sinh lý hậu môn – trực tràng ở 24 bệnh nhân sa búi trĩ và so sánh với kết quả ở 13 đối tượng bình thường ghép cặp theo giới tính và độ tuổi. Trước khi phẫu thuật, những người mắc bệnh trĩ có áp lực hậu môn khi nghỉ ngơi cao hơn, tuân thủ trực tràng thấp hơn và sự sa đáy chậu nhiều hơn đáng kể. Các bất thường được thấy là trở lại phạm vi bình thường trong vòng 3 tháng sau phẫu thuật cắt trĩ, cho thấy những thay đổi sinh lý này có nhiều khả năng là một tác động, hơn là nguyên nhân của bệnh trĩ.
Phân loại bệnh trĩ
Bệnh trĩ thường được phân loại dựa trên vị trí và mức độ sa búi trĩ.
Bệnh trĩ nội bắt nguồn từ đám rối tĩnh mạch trĩ dưới trên đường lược và được bao phủ bởi niêm mạc, trong khi bệnh trĩ ngoại là các tiểu tĩnh mạch của đám rối này đặt dưới đường lược bị giãn và được bao phủ bởi biểu mô vảy.
Bệnh trĩ hỗn hợp (nội và ngoại) phát sinh cả trên và dưới đường lược. Dành cho các mục đích thực hành, bệnh trĩ nội được phân độ thêm dựa trên bề ngoài và mức độ sa của búi trĩ, được gọi là phân loại Goligher’s.
Trĩ độ I: Các đệm hậu môn chảy máu nhưng không có sa búi trĩ.
Trĩ độ II: Các đệm hậu môn có sa qua hậu môn khi căng thẳng nhưng có thể tự trở về như bình thường.
Trĩ độ III: Các đệm hậu môn sa qua hậu môn khi căng thẳng hoặc gắng sức và cần dùng tay để đẩy vào ống hậu môn.
Trĩ độ IV: Các búi trĩ sa nằm ở ngoài mọi lúc và không thể trở về bình thường được. Trĩ nội bị nghẹt, huyết khối cấp tính và trĩ huyết khối bị nghẹt có liên quan đến sa niêm mạc trực tràng chu vi cũng là trĩ độ IV.
Một số tác giả đề xuất phân loại dựa trên kết quả giải phẫu của vị trí trĩ, được mô tả là nguyên phát (tại ba vị trí điển hình của đệm hậu môn), thứ phát (giữa các đệm hậu môn), hoặc chu vi, và dựa trên các các triệu chứng được mô tả là sa hay không sa búi trĩ. Tuy nhiên, các phân loại này được sử dụng ít phổ biến hơn.
Tham khảo thêm: Trĩ ngoại: Nguyên nhân, Biểu hiện, Cách điều trị dứt điểm
Nguyên nhân gây ra bệnh trĩ
Nguyên nhân của bệnh trĩ đến nay còn chưa thực sự rõ ràng và còn có nhiều điểm chưa thống nhất. Người ta thường hay lẫn lộn giữa nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của bệnh. Các nguyên nhân được nêu ra dưới đây thường được cho là nguyên nhân gây ra bệnh trĩ, nhưng chúng cũng có thể đồng thời là yếu tố nguy cơ của bệnh trĩ:
- Táo bón (có liên quan đến ăn ít chất xơ và uống ít nước) và căng thẳng kéo dài.
- Đứng hoặc ngồi quá lâu một tư thế.
- Áp lực trong ổ bụng tăng (như phụ nữ mang thai).
- Lão hóa do tuổi già.
Các yếu tố nguy cơ gây bệnh trĩ
Dịch tễ
Mặc dù bệnh trĩ được công nhận là nguyên nhân rất phổ biến gây chảy máu trực tràng và khó chịu ở hậu môn, nhưng dịch tễ học thực sự của bệnh trĩ vẫn chưa rõ ràng vì bệnh nhân có xu hướng tự sử dụng thuốc điều trị hơn là tìm kiếm sự chăm sóc y tế thích hợp. Một nghiên cứu dịch tễ học của Johanson và các cộng sự vào năm 1990 cho thấy 10 triệu người ở Hoa Kỳ phàn nàn về bệnh trĩ, tương ứng với tỷ lệ hiện mắc là 4.4%. Ở cả hai giới, tỷ lệ hiện mắc cao nhất xảy ra trong độ tuổi 45-65 và sự phát triển của bệnh trĩ trước tuổi 20 là không bình thường. Người da trắng và những người có tình trạng kinh tế – xã hội cao hơn bị ảnh hưởng thường xuyên hơn người da đen và những người có tình trạng kinh tế – xã hội thấp hơn. Tuy nhiên, sự liên quan này chỉ có thể phản ánh sự khác biệt trong hành vi tìm kiếm sự chăm sóc sức khỏe hơn là tỷ lệ hiện mắc thực sự. Tại Vương quốc Anh, bệnh trĩ được báo cáo ảnh hưởng đến 13-36% dân số chung. Tuy nhiên, ước tính này có thể cao hơn tỷ lệ hiện mắc thực tế vì các nghiên cứu trên cộng đồng chủ yếu dựa vào tự báo cáo và bệnh nhân có thể quy bất kỳ triệu chứng hậu môn – trực tràng nào cho bệnh trĩ.
Các yếu tố nguy cơ
Táo bón và căng thẳng kéo dài được cho là gây ra bệnh trĩ vì phân cứng và tăng áp lực ổ bụng có thể gây tắc nghẽn hồi lưu tĩnh mạch, dẫn đến ứ máu đám rối trĩ. Đại tiện phân cứng làm tăng lực cắt trên đệm hậu môn. Tuy nhiên, những bằng chứng gần đây đặt câu hỏi về tầm quan trọng của táo bón trong sự phát triển của chứng rối loạn phổ biến này. Nhiều nhà điều tra đã không chứng minh được mối liên quan đáng kể nào giữa bệnh trĩ và táo bón, trong khi một số báo cáo cho rằng tiêu chảy là yếu tố nguy cơ cho sự phát triển của bệnh trĩ. Mang thai có thể dẫn đến tắc nghẽn đệm hậu môn và bệnh trĩ có triệu chứng, sẽ tự khỏi ngay sau khi sinh. Nhiều yếu tố chế độ ăn uống bao gồm chế độ ăn ít chất xơ, thực phẩm cay và uống rượu đã được chỉ ra, nhưng dữ liệu báo cáo không nhất quán.
Triệu chứng bệnh trĩ
Chảy máu trực tràng
Triệu chứng phổ biến nhất của bệnh trĩ là chảy máu trực tràng không đau liên quan đến nhu động ruột, được bệnh nhân mô tả là máu chảy nhỏ giọt vào trong bồn cầu. Máu thường có màu đỏ tươi vì mô trĩ có giao với động – tĩnh mạch trực tiếp. Thiếu máu hoặc máu ẩn trong phân không nên được quy là bệnh nhân bị bệnh trĩ cho đến khi đại tràng được đánh giá đầy đủ, đặc biệt là khi chảy máu không điển hình do bệnh trĩ, không có nguồn chảy máu rõ ràng khi khám hậu môn – trực tràng, hoặc khi bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ đáng kể đối với sự phát triển khối u đại trực tràng.
Sa búi trĩ
Sa búi trĩ có thể gây kích ứng đáy chậu hoặc ngứa hậu môn do tiết dịch nhầy hoặc dính phân. Một cảm giác đi không hết phân hoặc đầy trực tràng cũng được báo cáo ở những bệnh nhân mắc trĩ lớn. Đau thường không phải do bản thân bệnh trĩ trừ khi huyết khối xảy ra, đặc biệt là trong trĩ ngoại hoặc nếu trĩ nội độ IV trở nên bị nghẹt. Nứt hậu môn và áp xe quanh hậu môn là những nguyên nhân phổ biến hơn gây đau hậu môn ở bệnh nhân trĩ.
Chẩn đoán xác định bệnh trĩ dựa trên tiền sử bệnh nhân và khám lâm sàng cẩn thận. Đánh giá nên bao gồm kiểm tra lâm sàng và nội soi hậu môn ở vị trí bên trái. Khu vực quanh hậu môn cần được kiểm tra các mụn thịt dư vùng da hậu môn, trĩ ngoại, viêm da quanh hậu môn do chảy dịch hậu môn hoặc dính phân, rò hậu môn hoặc nứt hậu môn.
Một số bác sĩ thích bệnh nhân ngồi và căng thẳng ở tư thế squat để theo dõi tình trạng sa búi trĩ. Mặc dù bệnh trĩ nội không thể sờ nắn, nhưng kiểm tra lâm sàng sẽ phát hiện khối hậu môn – trực tràng bất thường, hẹp hậu môn và sẹo, đánh giá trương lực cơ vòng hậu môn. Kích thước, vị trí trĩ, mức độ nghiêm trọng của viêm và chảy máu nên được lưu ý trong quá trình nội soi hậu môn. Nội soi đại tràng hoặc hậu môn cũng giúp quan sát rõ ống hậu môn và trĩ, cho phép ghi lại hình ảnh.
Biến chứng của bệnh trĩ
Các biến chứng của trĩ không thường gặp, bao gồm:
Thiếu máu mạn tính
Biến chứng này thường gặp khi bệnh nhân bị trĩ mà máu chảy nhỏ giọt hoặc thậm chí là thành tia. Mất máu kéo dài gây thiếu máu mạn tính. Biến chứng này không nguy hiểm đến tính mạng.
Viêm nhiễm bộ phận sinh dục nữ
Biến chứng này hoàn toàn có thể xảy ra do vị trí của bộ phận sinh dục nữ rất gần hậu môn. Tình trạng này không quá nguy hiểm và có thể điều trị dễ dàng.
Nhiễm trùng huyết
Nhiễm trùng huyết cũng là một biến chứng hiếm gặp khác khi vi khuẩn xâm nhập qua vết thương hở ở búi trĩ. Đây là biến chứng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng nếu không được xử trí và điều trị kháng sinh toàn thân kịp thời.
Trĩ nội/Trĩ ngoại huyết khối
Trĩ nội huyết khối không gây nguy hiểm nhưng gây đau đớn. Ngược lại, trĩ ngoại huyết khối cần được can thiệp ngoại khoa.
Sa nghẹt búi trĩ
Đây là biến chứng vô cùng đau đớn và cũng cần can thiệp phẫu thuật nếu cần thiết. Nó có thể trở nên trầm trọng hơn với hoại tử hay nhiễm trùng tiến triển.
Chữa trị bệnh trĩ không dùng thuốc
Biện pháp điều trị không dùng thuốc chủ yếu là thay đổi chế độ ăn uống và lối sống. Vì phân cứng có thể gây tổn thương cho đệm hậu môn và dẫn đến bệnh trĩ có triệu chứng, tăng cường bổ sung chất xơ trong chế độ ăn có thể giúp giảm căng thẳng khi đi đại tiện. Trong các nghiên cứu lâm sàng về bệnh trĩ, bổ sung chất xơ giúp giảm nguy cơ xuất hiện các triệu chứng và xuất huyết khoảng 50%, nhưng không cải thiện các triệu chứng sa búi trĩ, đau và ngứa. Do đó bổ sung chất xơ được coi là một phương pháp điều trị hiệu quả khi không có sa búi trĩ, tuy nhiên, có thể mất tới 6 tuần để có được sự cải thiện đáng kể. Vì bổ sung chất xơ là an toàn và rẻ tiền, chúng vẫn là một phần không thể thiếu trong cả điều trị ban đầu và chế độ điều trị theo các phương thức khác của bệnh trĩ.
Thay đổi lối sống cũng nên được tư vấn cho bất kỳ bệnh nhân với bất kỳ mức độ nào của bệnh trĩ như là một phần của điều trị và là một biện pháp phòng ngừa. Những thay đổi này bao gồm tăng lượng chất xơ ăn vào và uống nhiều nước, giảm tiêu thụ chất béo, tập thể dục thường xuyên, cải thiện vệ sinh hậu môn, kiêng cả căng thẳng và đọc sách trong nhà vệ sinh, và tránh dùng thuốc gây táo bón hoặc tiêu chảy.
Tham khảo thêm: 10 Cách chữa bệnh trĩ bằng phương pháp dân gian hiệu quả bất ngờ
Thuốc chữa bệnh trĩ
Các flavonoid đường uống
Các tác nhân “venotonic” này được mô tả đầu tiên trong điều trị suy tĩnh mạch mạn tính và phù. Chúng dường như có khả năng làm tăng trương lực mạch máu, giảm dung tích tĩnh mạch, giảm tính thấm mao mạch và tạo điều kiện dẫn lưu bạch huyết cũng như có tác dụng chống viêm. Mặc dù cơ chế hoạt động chính xác của chúng vẫn chưa rõ ràng, nhưng chúng được sử dụng như một loại thuốc uống để điều trị bệnh trĩ, đặc biệt là ở châu Âu và châu Á.
Phần flavonoid tinh khiết được micron hóa (MPFF), chứa 90% diosmin và 10% doperidin, là flavonoid phổ biến nhất được sử dụng trong điều trị lâm sàng. Sự micron hóa thuốc thành các hạt nhỏ hơn 2 μm không chỉ cải thiện khả năng hòa tan và hấp thu của nó, mà còn rút ngắn thời gian khởi phát tác dụng.
Một phân tích tổng hợp gần đây về flavonoid trong điều trị bệnh trĩ, bao gồm 14 thử nghiệm ngẫu nhiên và 1514 bệnh nhân, cho thấy flavonoid làm giảm nguy cơ xuất huyết tới 67%, đau dai dẳng 65% và ngứa 35%, và cũng giảm 47% tỷ lệ tái phát. Một số nhà điều tra báo cáo rằng MPFF có thể làm giảm sự khó chịu trực tràng, đau và xuất huyết thứ phát sau phẫu thuật cắt trĩ.
Calcium dobesilate đường uống
Đây là một loại thuốc “venotonic” khác thường được sử dụng trong bệnh võng mạc đái tháo đường và suy tĩnh mạch mạn tính cũng như trong điều trị các triệu chứng cấp tính của bệnh trĩ. Người ta đã chứng minh được rằng calcium dobesilate làm giảm tính thấm mao mạch, ức chế kết tập tiểu cầu và cải thiện độ nhớt của máu, do đó dẫn đến giảm phù nề mô. Một thử nghiệm lâm sàng về điều trị bệnh trĩ cho thấy calcium dobesilate, kết hợp với bổ sung chất xơ, giúp giảm triệu chứng xuất huyết cấp tính hiệu quả, và nó có liên quan đến sự cải thiện đáng kể tình trạng viêm trong bệnh trĩ.