Sốt xuất huyết (Dengue Fever) là một bệnh truyền nhiễm do muỗi là vật kí sinh và có 4 type gây bệnh. Bệnh này từng được gọi là sốt “gãy xương” vì đôi khi gây ra đau khớp và đau cơ nghiêm trọng mà cảm giác như xương bị gãy. Bệnh sốt xuất huyết đã được biết đến từ khoảng hơn 200 năm trước.
Ở Việt Nam, sốt xuất huyết là một dịch bệnh thường nổi lên vào mùa nóng và có tốc độ lây lan cao và đòi hỏi một nguồn y tế khá cao mỗi năm. Bệnh có những triệu chứng ban đầu ít khác biệt so với những cơn sốt thông thường nên hay dẫn đến những xử trí chưa chính xác ban đầu. Bài viết sau, Heal Central sẽ phân tích một số đặc điểm của bệnh lý này, cách điều trị cũng như phòng ngừa sốt xuất huyết.
Sốt xuất huyết là bệnh gì?
Sốt xuất huyết (Dengue fever) là một bệnh sốt nặng do virus sốt xuất huyết của muỗi gây ra (DENVs), bao gồm bốn loại huyết thanh (DENV 1 đến 4). Đây là loài muỗi thuộc họ Flaviviridae, chi Flavachus, được dân gian gọi là muỗi vằn. Tất cả bốn kiểu huyết thanh DENV đã xuất hiện trong các khu rừng ở Đông Nam Á.
Do vậy, ở Việt Nam, có đầy đủ 4 type của sốt xuất huyết. Vì thế, không giống như các bệnh do virus khác, khi bạn đã mắc sốt xuất huyết một lần, bạn hoàn toàn có thể mắc lại nếu như nguồn lây lần hai mang type kháng nguyên khác.
Nguyên nhân gây bệnh sốt xuất huyết
Nguyên nhân gây sốt xuất huyết chính là virus sốt xuất huyết được mang bởi vật chủ là muỗi. Virus sốt xuất huyết là một loại virus có vật liệu di truyền là 1 chuỗi ARN. Bộ gen RNA bao gồm khoảng 10.700 nucleotide và mã hóa một chuỗi polyprotein dài 3,411 axit amin chứa ba protein cấu trúc (capsid [C], màng tiền chất [prM] và vỏ bọc [E]) và bảy protein không cấu trúc (NS) (NS1), NS2A, NS2B, NS3, NS4A, NS4B và NS5). Các protein cấu trúc là thành phần của virus trưởng thành trong khi protein NS chỉ được biểu hiện trong tế bào bị nhiễm và không được cấu tạo để thành các virus trưởng thành. Các protein cấu trúc không liên quan đến sự sao chép bộ gen của virus.
Virus sốt xuất huyết (DENVs) gây ra bệnh do virus arthropod phổ biến nhất ở người với 50 đến 100 triệu người mỗi năm. Do thiếu vắc-xin và thuốc chống virus, biện pháp kiểm soát duy nhất là hạn chế muỗi Aedes (muỗi vằn). Nhiễm virus sốt xuất huyết có thể không có triệu chứng hoặc bệnh sốt cấp tính tự giới hạn, tuy nhiên, có nhiều trường hợp sốt mức độ nghiêm trọng.
Virus sốt xuất huyết hiện là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh arbovirus trên toàn cầu và tất cả bốn loại huyết thanh của DENV có thể được tìm thấy trên toàn thế giới. Hơn 100 quốc gia là đặc hữu, chủ yếu ảnh hưởng đến 2,5 tỷ dân trong khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới cũng như 120 triệu khách du lịch đến các khu vực này mỗi năm (số liệu thống kê năm 2009). Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính tỷ lệ mắc hàng năm khoảng 100 triệu ca nhiễm, với khoảng 500.000 người bị sốt xuất huyết (DHF) phải nhập viện, tỷ lệ lớn là trẻ em. DHF có thể phát triển thành hội chứng sốc sốt xuất huyết (DSS) trong đó tỷ lệ tử vong xấp xỉ 1% đến 2,5%.
Sinh lý bệnh sốt xuất huyết
Mặc dù đã có rất nhiều nghiên cứu chuyên sâu, các cơ chế cơ bản gây ra sốt xuất huyết nghiêm trọng vẫn chưa được hiểu rõ do thiếu các mô hình động vật và bệnh nhiễm thích hợp. Tuy nhiên, các cơ chế cơ bản của rò rỉ mạch máu và xuất huyết không được đặc trưng tốt. Nồng độ của các cytokine trong huyết tương và viêm mạch hoạt hóa trước và tại thời điểm rò rỉ huyết tương ở bệnh nhân mắc chứng sốt xuất huyết đe dọa tính mạng cho thấy rằng việc sản xuất cytokine quá mức (một cơn bão ‘cytokine’) gây ra tăng tính thấm của mạch máu. Dữ liệu hiện có đề xuất rằng kết quả của nhiễm virus sốt xuất huyết DENV phụ thuộc vào sự cân bằng giữa các phản ứng miễn dịch thuận lợi kiểm soát sự nhân lên của virus và không thuận lợi tăng cường tính thấm viêm và mạch máu. Việc thiếu các dấu hiệu miễn dịch đáng tin cậy cho các phản ứng miễn dịch bảo vệ hoặc bệnh lý đối với DENV và thiếu một mô hình động vật phù hợp cho bệnh sốt xuất huyết cản trở sự hiểu biết về bệnh sinh sốt xuất huyết.
Quá trình muỗi lấy virus từ người
Muỗi có thể bị nhiễm bệnh từ những người bị nhiễm virus với virus sốt xuất huyết (DENV). Sau khi virus sốt xuất huyết được truyền vào máu người, virus nhân lên trong ruột muỗi, trước khi xâm nhập các mô khác, bao gồm cả tuyến nước bọt của muỗi. Thời gian từ khi nạp virus đến khi truyền virus đến vật chủ mới được gọi là thời gian ủ bệnh bên ngoài (EIP). Thời gian ủ bệnh kéo dài khoảng 8-12 ngày khi nhiệt độ môi trường nằm trong khoảng 25-28 ° C. Độ dài của thời kỳ ủ bệnh bên ngoài không chỉ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ môi trường; mà còn phụ thuộc vào một số yếu tố như: Biến thiên nhiệt độ trong ngày, kiểu gen của virus và nồng độ virus ban đầu. Sau khi lây nhiễm, muỗi có khả năng truyền virus cho đến hết đời.
Lây truyền virus từ muỗi sang người
Virus sốt xuất huyết được truyền sang người qua vết đốt của muỗi cái mang virus, trong đó, phần lớn các ca bệnh là do muỗi Aedes aegypti. Sau thời gian ủ bệnh là 3 đến 15 ngày (thường là 5 đến 8 ngày), sốt xuất huyết cơ bản bắt đầu bằng một cơn sốt cao đột ngột. Trong giai đoạn sốt, mất nước có thể gây rối loạn thần kinh và co giật do sốt ở trẻ nhỏ. Tình trạng này được tự giới hạn thông qua bệnh suy nhược với đau đầu, đau dạ dày, đau cơ, đau khớp, phát ban da và giảm bạch cầu. Phát ban phục hồi ở điểm vàng và sẩn xuất hiện 3 đến 5 ngày sau khi bắt đầu sốt và nó thường bắt đầu trên thân trước khi lan ra ngoại vi. Sốt xuất huyết đôi khi được gọi là “sốt xương gãy” do các triệu chứng mất khả năng của nó với đau cơ và khớp nghiêm trọng; hoặc “sốt bảy ngày” vì các triệu chứng thường kéo dài trong 7 ngày.
Các bước khác nhau trong vòng đời virus bao gồm:
1) Virus hoàn chỉnh liên kết với các phân tử và thụ thể gắn trên bề mặt tế bào, và được nội hóa thông qua endocytosis.
2) Do độ pH thấp của endosome, glycoprotein của virus làm trung gian cho sự kết hợp giữa màng virus và tế bào, cho phép phân tách virus và giải phóng vRNA vào tế bào chất.
3) vRNA được phiên mã thành một polyprotein được xử lý bởi các protease của virus và tế bào
4) Các protein NS của virus sao chép RNA
5) Sự tập hợp virus xảy ra ở màng lưới nội chất (ER), trong đó protein C và vRNA được bao bọc bởi màng lưới nội chất và glycoprotein để tạo thành các virus chưa trưởng thành.
6) Các hạt virus chưa trưởng thành được vận chuyển qua con đường bài tiết và trong môi trường axit của mạng lưới xuyên Golgi (TGN), sự phân cắt qua trung gian furin của prM thúc đẩy sự trưởng thành của virus.
7) Virus trưởng thành được giải phóng khỏi tế bào.
Các phương thức lây nhiễm dẫn khác
Phương thức chính của việc truyền virus sốt xuất huyết giữa người với người liên quan đến vectơ muỗi. Tuy nhiên, có bằng chứng về khả năng lây truyền từ mẹ (từ mẹ mang thai sang con). Trong khi tốc độ lây truyền dọc xuất hiện thấp, với nguy cơ lây truyền dọc dường như liên quan đến thời gian nhiễm sốt xuất huyết trong thai kỳ. Khi người mẹ bị nhiễm virus sốt xuất huyết khi mang bầu, em bé có thể bị sinh non, nhẹ cân và suy thai.
Triệu chứng sốt xuất huyết
Triệu chứng sốt xuất huyết ở người lớn
Hình thức cổ điển của sốt xuất huyết (DF) được đặc trưng bởi sốt cao, đau đầu, đau dạ dày, phát ban, đau cơ và đau khớp. Sốt xuất huyết nặng, sốt xuất huyết đe dọa đến tính mạng (DHF) và hội chứng sốc sốt xuất huyết (DSS) đi kèm với giảm tiểu cầu, rò rỉ mạch máu và hạ huyết áp. Hội chứng sốc sốt xuất huyết, có thể gây tử vong, được đặc trưng bởi sốc toàn thân.
Các triệu chứng ban đầu của sốt xuất huyết cơ bản và sốt xuất huyết đe dọa đến tính mạng không thể phân biệt được, nhưng sốt xuất huyết đe dọa đến tính mạng có liên quan đến các biểu hiện xuất huyết, rò rỉ huyết tương do tăng tính thấm thành mạch và giảm tiểu cầu (<100.000 tiểu cầu / mm3). Giảm tiểu cầu không nhất thiết chỉ giới hạn ở sốt xuất huyết nặng, và chảy máu nhỏ có thể xảy ra ở nhiễm trùng nhẹ, có thể nặng ở những người bị loét dạ dày tá tràng. Rò rỉ huyết tương được đặc trưng bởi sự cô đặc máu (tăng hematocrit 20%), phát triển cổ trướng hoặc tràn dịch màng phổi.
Hội chứng sốc sốt xuất huyết được phân biệt với sốt xuất huyết đe dọa đến tính mạng bởi sự hiện diện của sự hoạt động tim mạch, xảy ra khi rò rỉ huyết tương vào khoảng kẽ dẫn đến sốc. Hội chứng sốc sốt xuất huyết là một tình trạng gây tử vong với tỷ lệ tử vong cao tới 20%. Các dấu hiệu cảnh báo lâm sàng thường gặp đối với hội chứng sốc sốt xuất huyết bao gồm hematocrit tăng nhanh, đau bụng dữ dội, nôn mửa liên tục và huyết áp kẹt hoặc không đo được huyết áp.
Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ
Các triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ sơ sinh có thể khó nhận biết do trẻ chưa có khả năng thể hiện, diễn đạt và tương đối tương tự như các bệnh nhiễm trùng thông thường khác ở trẻ em. Do đó, bạn cần phải để ý đến những thay đổi nhỏ trong tâm sinh lý của trẻ để phát hiện sớm tình trạng bệnh:
Sốt cao (trên 38.3° C) hoặc nhiệt độ thấp (dưới 36 ° C) kết hợp với bất kỳ triệu chứng nào sau đây:
- Buồn ngủ, mệt mỏi hoặc cáu kỉnh
- Phát ban da (Có thể xuất hiện muộn)
- Chảy máu bất thường (nướu, mũi, bầm tím)
- Nôn nhiều không liên quan thức ăn (ít nhất 3 lần trong 24 giờ)
Ở trẻ em các triệu chứng sốt xuất huyết có thể nhanh chóng trở nên nghiêm trọng, cần được chăm sóc y tế ngay lập tức hoặc nhập viện.
Xét nghiệm sốt xuất huyết
Do chẩn đoán sốt xuất huyết dựa trên các xét nghiệm thường cần một thời gian nhất định, chẩn đoán sơ bộ dựa trên sự kết hợp giữa tiền sử hoạt động và tình hình dịch tễ và các triệu chứng lâm sàng. Tiền sử hoạt động cung cấp thông tin chính có thể loại trừ các bệnh có khả năng đe dọa đến tính mạng khác vì thời gian ủ bệnh của virus sốt xuất huyết là dưới 2 tuần. Chẩn đoán xác định nhiễm trùng virus sốt xuất huyết DENV được thiết lập bằng việc nuôi cấy virus, phản ứng chuỗi polymerase (PCR) hoặc xét nghiệm huyết thanh học.
Nuôi cấy virus đòi hỏi một lượng huyết thanh đủ lớn để phát hiện được virus và trong khoảng thời gian virus sốt xuất huyết DENV có thể được phân lập thành công trong huyết thanh bệnh nhân là ngắn. Virus đạt đỉnh nồng độ trước khi xuất hiện các triệu chứng, sau đó tải lượng virus có thể giảm đáng kể sau khi bệnh nhân tìm kiếm sự chăm sóc y tế. Hơn nữa, mức độ kháng thể tăng lên gây trở ngại cho việc nuôi cấy virus. Ngoài ra việc nuôi cấy virus cần nhiều thời gian và kĩ thuật nuôi cấy khó khăn, cần nhiều sức lực; vật liệu bệnh nhân truyền nhiễm phải được giữ lạnh, và cần có phòng thí nghiệm an toàn sinh học cấp 3, đòi hỏi phải đào tạo chuyên môn cho nhân viên. Do đó, xét nghiệm này ít khi được ứng dụng trong lâm sàng.
PCR: Các mẫu có thể phù hợp để phân lập virus bao gồm huyết thanh pha cấp; huyết tương; mô khám nghiệm tử thi từ các trường hợp tử vong, đặc biệt là gan, lá lách, hạch bạch huyết và tuyến giáp; và muỗi thu thập trong tự nhiên. Phát hiện vRNA từ huyết thanh, huyết tương hoặc tế bào bằng PCR dựa trên các mồi oligonucleotide đặc hiệu của virus sốt xuất huyết DENV, mặc dù chỉ nhạy cảm ở giai đoạn đầu của bệnh. PCR đặc biệt hữu ích trong các tình huống khi nuôi cấy virus chưa thành công nhưng tuy nhiên phụ thuộc vào việc thu thập mẫu trong giai đoạn triệu chứng.
Tùy chọn chẩn đoán trong phòng thí nghiệm dựa trên sự hiện diện của kháng thể chống virus sốt xuất huyết DENV mà không dựa trên phát hiện trực tiếp virus. Do đó, nó không bị cản trở bởi những hạn chế của nuôi cấy virus và PCR, và thời gian thu thập mẫu có thể linh hoạt hơn. Phản ứng kháng thể IgM kháng virus sốt xuất huyết DENV cấp tính kéo dài trong một vài tuần sau khi bị nhiễm trùng và kháng thể IgG tồn tại trong vài năm. Các globulin miễn dịch (Ig) không dễ bị bất hoạt và không cần các yêu cầu nghiêm ngặt về môi trường như việc lấy mẫu virus trực tiếp. Các kỹ thuật xét nghiệm tương đối đơn giản và có sẵn các bộ chẩn đoán thương mại, trong đó các xét nghiệm dựa trên phát hiện IgM được sử dụng phổ biến nhất trong chẩn đoán thường quy. Hạn chế lớn với các xét nghiệm huyết thanh học là nguy cơ đáng kể cho kết quả dương tính giả do phản ứng chéo tiềm năng với các flavirus khác, ví dụ, tiêm vắc-xin chống lại vi-rút sốt vàng (YFV).
Do những hạn chế của các phương pháp huyết thanh học để chẩn đoán nhiễm trùng cấp tính, các phương pháp thay thế dựa trên việc phát hiện protein NS1 của virus đã được nghiên cứu và phát triển. NS1 có thể được tìm thấy cả ở dạng liên kết bên trong tế bào chủ và ở dạng hòa tan. Lượng NS1 được tiết ra trong huyết thanh bệnh nhân tương quan với tải lượng virus trong máu và lượng mầm bệnh virus sốt xuất huyết. Protein NS1 có thể được phát hiện trong huyết thanh bằng xét nghiệm miễn dịch hấp thụ liên kết với enzyme (ELISA) từ ngày đầu tiên sốt đến ngày thứ 9 sau nhiễm trùng. ELISAs dựa trên NS1 đã trở thành một công cụ chẩn đoán quan trọng cho các mẫu cấp tính khi IgM không thể phát hiện được và ở những cơ sở không có PCR.
Điều trị sốt xuất huyết
Phác đồ điều trị sốt xuất huyết Dengue
Hiện nay, kiểm soát vật truyền nhiễm bệnh là phương pháp duy nhất để phòng bệnh. Do chưa có vaccine đặc hiệu và thuốc điều trị trúng đích nên việc điều trị đặc hiệu cho bệnh nhân sốt xuất huyết chủ yếu là chăm sóc hỗ trợ bao gồm: Nghỉ ngơi tại giường, thuốc hạ sốt và thuốc giảm đau. Hồi sức khẩn cấp bằng truyền dịch tĩnh mạch để bù trừ thể tích nội mạch bị mất ở bệnh nhân shocks sốt xuất huyết là điều kiện tiên quyết; dịch truyền Lactate Ringer đã được chứng minh là có hiệu quả trong sốt xuất huyết vừa phải, tinh bột hoặc dextran đã được đề xuất cho các trường hợp nghiêm trọng hơn. Nên tránh dùng Aspirin và các salicylat khác do làm tăng tình trạng xuất huyết.
Việc thiết kế các phương pháp điều trị mới cho bệnh sốt xuất huyết tập trung vào các giai đoạn khác nhau của chu kỳ nhân lên của virus. Những thay đổi về hình dạng của protein E và tương tác của nó với prM hoặc M là yếu tố chính được y học nhắm vào. Các peptide kháng virus đã được thiết kế và thử nghiệm để ngăn chặn cả sự xâm nhập của virus sốt xuất huyết, cho thấy rằng các peptide chống virus có thể là một hình thức trị liệu sốt xuất huyết đầy hứa hẹn.
Một cách tiếp cận khác để ức chế sự thay đổi cấu trúc của các tương tác protein E-prM là tổng hợp các peptide bắt chước peptide pr của protein M, do đó ngăn chặn phản ứng tổng hợp màng và giải phóng các virion mới được tổng hợp. Enzym Protease cũng là một mục tiêu tiềm năng khác để nghiên cứu phát triển thuốc, vì protease là phổ biến đối với hầu hết các loại virus và thường rất quan trọng để sao chép hiệu quả. Thuốc ức chế protease đối với virus viêm gan C (HCV) cuối cùng có thể được phát triển thêm để ức chế protease DENV NS2B-NS3.
Ngoài ra còn rất nhiều các hướng đi tiềm năng khác cho sốt xuất huyết như: Các chất tương tự nucleoside thường là các tiền chất cần được chuyển đổi thành các dạng chuyển hóa nucleotide chống virus, các liệu pháp dựa trên axit nucleic, antisense DNA hoặc RNA decoy, ví dụ, phosphorodiamidate morpholino oligomers (PMOs), các polysacarit sunfat, Oxit nitric (NO). Do đó, có nhiều lựa chọn để thiết kế phương pháp trị liệu mới cho bệnh sốt xuất huyết. Tuy nhiên, mối quan tâm chính với hầu hết các phương pháp điều trị là chúng không được xác nhận về tác dụng ức chế trên cả bốn loại huyết thanh DENV. Ngoài ra, một số nghiên cứu chưa được kiểm tra trên mô hình động vật và một số thuốc chống siêu vi được báo cáo chỉ được thử nghiệm tại một thời điểm, trước hoặc sau nhiễm trùng trong các hệ thống nuôi cấy mô, do đó cần phải tuân theo các chế độ đa dạng hơn, và các loại tế bào khác nhau.
Dự phòng sốt xuất huyết
Không giống như flavirus khác như virus viêm não Nhật Bản (JEV) và virus viêm não bẩm sinh (TBEV), không có vắc-xin được cấp phép cho bệnh sốt xuất huyết. Tiêm vắc-xin phải bảo vệ chống lại cả bốn loại huyết thanh mà không có khuynh hướng tăng cường phụ thuộc kháng thể (ADE) và đã được chứng minh là khó thiết kế. Gần 80 năm nghiên cứu và phát triển liên quan đến vắc-xin đã trôi qua, và hơn 25 loại vắc-xin DENV độc đáo đã được thử nghiệm trong các thử nghiệm lâm sàng trong thập kỷ qua. Hiện nay, có một số ứng cử viên vắc xin sốt xuất huyết ở các giai đoạn phát triển lâm sàng hoặc tiền lâm sàng khác nhau. Giai đoạn phát triển lâm sàng tiên tiến nhất là một ứng cử viên được phát triển bởi Sanofi Pasteur (CYD-TDV), được đánh giá trong các nghiên cứu lâm sàng giai đoạn II và giai đoạn III. Các nghiên cứu về hiệu quả giai đoạn III của vắc xin này hiện đang được tiến hành ở 31.000 trẻ em và thanh thiếu niên tại 10 quốc gia ở châu Á và châu Mỹ Latinh. Những nghiên cứu đa trung tâm trong nhiều môi trường dịch tễ học này sẽ rất quan trọng để có được dữ liệu về hiệu quả và an toàn, và sẽ làm sáng tỏ thêm về mối quan hệ giữa các phản ứng miễn dịch do vắc-xin gây ra và bảo vệ chống lại bệnh sốt xuất huyết.
Trong thời gian đợi chờ sự xuất hiện của vắc xin, phương pháp dự phòng duy nhất được cho là hạn chế vector gây bệnh. Việc môi trường sống của con người gần với các địa điểm sinh sản của muỗi là một yếu tố nguy cơ đáng kể đối với bệnh sốt xuất huyết cũng như các bệnh khác mà muỗi Aedes truyền. Hiện nay, phương pháp chính để kiểm soát hoặc ngăn chặn sự lây truyền của virus sốt xuất huyết là chống lại các vectơ muỗi. Các phương pháp chủ yếu được thực hiện:
Phòng chống muỗi sinh sản:
- Ngăn chặn muỗi tiếp cận môi trường sống để đẻ trứng bằng cách quản lý và thay đổi môi trường;
- Xử lý chất thải rắn đúng cách và loại bỏ các vật dụng chứa nước thô sơ;
- Đậy kín, đổ hết nước và làm sạch các thùng chứa nước sinh hoạt hàng tuần;
- Áp dụng các biên pháp khử muỗi, bọ gậy thích hợp cho các thùng chứa nước ngoài trời;
Bảo vệ cá nhân khỏi bị muỗi đốt:
- Sử dụng các biện pháp bảo vệ hộ gia đình cá nhân, như màn khi ngủ, thuốc chống côn trùng. Các biện pháp này phải được thực hiện cả bên trong và bên ngoài nhà (ví dụ: tại nơi làm việc / trường học);
- Mặc quần áo dài tay để giảm thiểu tiếp xúc với da với muỗi;
- Nâng cao nhận thức cộng đồng:
- Giáo dục cộng đồng về những rủi ro của bệnh do muỗi truyền;
- Tham gia với cộng đồng để cải thiện ý thức kiểm soát véc tơ lây bệnh bền vững;
Trong giai đoạn bùng phát dịch:
- Các biện pháp kiểm soát véc tơ khẩn cấp như áp dụng thuốc diệt côn trùng;
- Giám sát và giám sát tích cực về thành phần loài cần được thực hiện để xác định tính hiệu quả của các can thiệp kiểm soát;
- Theo dõi tỷ lệ nhiễm virut trong quần thể muỗi, với sàng lọc tích cực;
Ngoài ra, có nhiều nghiên cứu đang diễn ra giữa nhiều nhóm cộng tác viên quốc tế để tìm kiếm các công cụ mới và các chiến lược đổi mới sẽ góp phần vào các nỗ lực toàn cầu để ngăn chặn lây truyền bệnh sốt xuất huyết, cũng như các bệnh do muỗi truyền khác. Việc tích hợp các phương pháp quản lý véc tơ được WHO khuyến khích để đạt được các biện pháp can thiệp kiểm soát véc tơ phù hợp, hiệu quả tại địa phương.
Bị sốt xuất huyết nên ăn gì?
Chế độ ăn uống của bạn có thể ảnh hưởng đến sự phục hồi của bệnh nhân mắc sốt xuất huyết. Thực phẩm phù hợp có thể giúp bạn phục hồi nhanh khỏi bệnh. Nó cũng sẽ làm giảm các triệu chứng khác nhau của sốt xuất huyết và hỗ trợ cùng với thuốc được khuyên dùng. Dưới đây là một số thực phẩm nên bổ sung và một số thực phẩm bạn cũng cần tránh.
Chế độ ăn dành cho người bị sốt xuất huyết
Khi bị sốt xuất huyết, đảm bảo số lượng tiểu cầu và lượng dịch là điều cần quan tâm hàng đầu. Các thực phẩm giúp bổ sung nước và các dưỡng chất phù hợp nên được bổ sung trong chế độ ăn của bệnh nhân mắc sốt xuất huyết.
Để tăng cường khả năng miễn dịch, điều quan trọng là phải có một chế độ ăn uống cân bằng tốt cho sức khỏe bao gồm tất cả các chất dinh dưỡng và thực phẩm tự nhiên quan trọng.
Bị sốt xuất huyết nên ăn gì?
Nước ép lá đu đủ
Nước ép lá đu đủ là một phương thuốc khá nổi tiếng đối với bệnh sốt xuất huyết. Lá đu đủ có thể giúp bạn điều trị sốt xuất huyết hiệu quả. Nó làm tăng số lượng tiểu cầu của bệnh nhân sốt xuất huyết và cải thiện khả năng miễn dịch. Bạn có thể ép một ít nước ép lá đu đủ và thêm vào một ít nước và uống hai lần hoặc ba lần một ngày để có kết quả tốt hơn.
Nước ép rau
Rau rất giàu chất dinh dưỡng thiết yếu. Bạn có thể làm thức uống này với hỗn hợp nhiều loại rau. Nó sẽ cung cấp cho bạn dưỡng chất phù hợp và giữ cho bạn khỏe mạnh kể cả khi không bị bệnh. Thêm một ít nước chanh vào nước ép rau quả để tăng hàm lượng vitamin C cũng như tăng hương vị của nước ép.
Nước dừa
Nên uống nước dừa khi sốt xuất huyết để tránh mất nước. Nước dừa bổ sung nhiều chất dinh dưỡng cho cơ thể của bạn và giữ cho bạn đủ nước. Bạn có thể uống tối đa hai ly nước dừa trong một ngày. Nước dừa là một thức uống lành mạnh mà bạn có thể uống một cách thường xuyên.
Các loại trà với các đặc tính có lợi cho sức khỏe của bạn. Bạn có thể chọn trà gừng, trà thảo quả hoặc trà quế để có sức khỏe tốt hơn. Bạn có thể nhấm nháp trà thảo dược và tăng tốc độ phục hồi từ sốt xuất huyết.
Sốt xuất huyết kiêng ăn gì?
Một số thực phẩm có tác động tiêu cực với cơ thể đặc biệt cho bệnh sốt xuất huyết. Bạn cần tránh một số thực phẩm để kiểm soát tiến trình điều trị của bạn. Một số thực phẩm bạn phải tránh bao gồm thực phẩm có dầu và chiên, caffeine, đồ uống có ga, thực phẩm cay và thực phẩm giàu chất béo.
Một số câu hỏi thường gặp về sốt xuất huyết
Bị sốt xuất huyết có được tắm không?
Trước đây, một số quan niệm dân gian cho rằng bất cứ loại sốt nào cũng là do cơ thể bị nhiễm hàn, do đó cấm kị việc tiếp xúc với gió nước, tắm rửa. Tuy nhiên, quan niệm này hoàn toàn không chính xác. Trong sốt xuất huyết, sốt là phản ứng miễn dịch của cơ thể xảy ra khi virus xâm nhập và nhân lên trong cơ thể, việc tăng nhiệt độ cơ thể giúp huy động và tăng hoạt động của các yếu tố miễn dịch của cơ thể để chống lại tác nhân lạ xâm nhập. Việc tắm rửa hoàn toàn không ảnh hưởng đến việc làm trầm trọng thêm, mà nó cần thiết để giúp cơ thể vệ sinh sạch sẽ, hạn chế được các bệnh khác. Tuy nhiên, đối với bệnh nhân đang sốt, đặc biệt là trẻ em, cần lưu ý về nhiệt độ nước tắm. Không nên để bệnh nhân tắm nước lạnh do nguy cơ sốc nhiệt có thể dẫn đến những biến cố bất lợi. Tốt nhất nên sử dụng nước ấm, tắm trong phòng kín và trong thời gian ngắn.
Bị sốt xuất huyết có quan hệ được không?
Sốt xuất huyết là một bệnh do virus gây ra với trung gian truyền bệnh là muỗi, không lây qua đường tình dục. Do đó, nếu sức khỏe đảm bảo, việc này có thể được thực hiện. Tuy nhiên, thể chất của bệnh nhân sốt xuất huyết rất kém, đặc biệt với những bệnh nhân có sự giảm về tiểu cầu, nguy cơ xuất huyết cao, việc này là khá nguy hiểm. Do vậy, không khuyến khích quan hệ khi đang trong cơn sốt xuất huyết.
Sốt xuất huyết không phát ban có sao không?
Các biểu hiện ở da cung cấp một manh mối quan trọng đối với bệnh sốt xuất huyết. Sốt xuất huyết (Dengue fever) là một bệnh nặng, giống như cúm, có thể ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh, trẻ em, thanh thiếu niên và người lớn. Thời gian ủ bệnh của sốt xuất huyết sau khi bị muỗi đốt là từ 3 đến 8 ngày. Các đặc điểm lâm sàng khác nhau tùy theo tuổi của bệnh nhân. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường chỉ có biểu hiện là cơn sốt không đặc hiệu, với phát ban khó phân biệt với các bệnh do virus khác. Các trường hợp nghiêm trọng hơn thường xảy ra ở trẻ lớn và người lớn và được đặc trưng bởi nhiệt độ tăng nhanh (> 39 ° C) kéo dài khoảng 5 đến 6 ngày và đôi khi có thể là sốt hai pha. Trong thời kỳ sốt, bệnh nhân có thể bị đau đầu dữ dội, đau dạ dày, đau cơ, đau khớp, buồn nôn và / hoặc nôn. Hơn 50% bệnh nhân bị nhiễm báo cáo bị phát ban trong giai đoạn này ban đầu là vàng da và trở nên ban đỏ lan tỏa. Các biểu hiện xuất huyết nhỏ như xuất huyết, chảy máu cam và chảy máu nướu xảy ra ở một số bệnh nhân.
Ở sốt xuất huyết, phát ban ban đầu là ban đỏ mặt thoáng qua thường xảy ra ngay trước hoặc trong vòng 24-48 giờ đầu tiên kể từ khi xuất hiện triệu chứng và được cho là kết quả của giãn mao mạch. Phát ban thứ hai thường xảy ra 3-6 ngày sau khi bắt đầu sốt và nó được đặc trưng bởi sự quá tải đa hồng cầu hoặc phát ban dạng sởi không triệu chứng (không ngứa).
Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bệnh nhân không có triệu chứng phát ban trên da. Nhóm bệnh nhân này có thể ít gặp những triệu chứng khó chịu trên da như ngứa, rát trên da. Theo một nghiên cứu lâm sàng đối chứng, kết quả cho thấy, những bệnh nhân bị sốt xuất huyết, những người bị phát ban da có xu hướng bị ngứa và sưng lòng bàn tay / lòng bàn chân, tuy nhiên, những người không bị phát ban da có xu hướng biến chứng nhiều hơn và kết quả bệnh kém.
Khi nào thì biết đã khỏi sốt xuất huyết?
Đặc trưng nhất cho sốt xuất huyết là những cơn sốt và số lượng tiểu cầu. Ngay khi hết thời gian ủ bệnh, virus nhân lên mạnh mẽ và bắt đầu gây ra những phản ứng trong cơ thể, bệnh nhân sẽ lên cơn sốt cao rất nhanh, đau nhức xương khớp, đau hốc mắt, đau đầu dữ dội. Đôi khi có thể có những triệu chứng nguy hiểm hơn. Những triệu chứng này sẽ kéo dài vài ngày tùy theo khả năng hồi phục của từng cá thể. Sau đó, sốt sẽ giảm dần báo hiệu cơ thể đã dần hồi phục. Để chắc chắn, xét nghiệm số lượng tiểu cầu sẽ được thực hiện. Trong 5 – 7 ngày sau khi hạ sốt số lượng tiểu cầu thường bắt đầu hồi phục dần dần. Bệnh nhân bị sốt xuất huyết sốt có xu hướng chảy máu và hội chứng sốc sốt xuất huyết (bệnh nhân không ổn định huyết động) thường mất nhiều thời gian hơn để hồi phục hoặc trong trường hợp rất nặng, có thể không hồi phục.
Sốt xuất huyết phát ban mấy ngày thì khỏi?
Tùy thuộc vào từng cá thể, thời gian hồi phục sẽ là khác nhau. Thông thường, theo diễn tiến bệnh, với những bệnh nhân mắc sốt xuất huyết thông thường, các triệu chứng sẽ kéo dài khoảng 2 đến 7 ngày. Người bệnh sẽ hồi phục sau khoảng một tuần. Trong những trường hợp nặng hơn như sốt xuất huyết đe dọa đến tính mạng hoặc sốt xuất huyết có shock, thời gian hồi phục thường lâu hơn và cần có sự can thiệp y tế đặc biệt. Bệnh có thể kéo dài 2 đến vài tuần.
Sốt xuất huyết có được nằm quạt không?
Do khi sốt, bệnh nhân có thân nhiệt tăng rất nhanh, đặc biệt với sốt xuất huyết, các cơn sốt thường cao trên 39 độ. Việc làm cần thiết là cần sử dụng thuốc hạ sốt (Paracetamol) nếu bệnh nhân sốt quá cao để kiểm soát cơn sốt cho bệnh nhân. Có thể bật quạt để bệnh nhân cảm thấy thoải mái hơn. Việc bật quạt không hề ảnh hưởng đến tiến trình phát triển của bệnh. Tuy nhiên, cần chú ý rằng, không nên bật quạt quá mạnh và hướng thẳng vào mặt bệnh nhân do việc này có thể vô tình dẫn đến việc bội nhiễm gây viêm đường hô hấp trong quá trình sốt xuất huyết. Biến cố này sẽ gây bất lợi rất nhiều trong điều trị. Nên bật vừa đủ, hướng ngang để người bệnh cảm thấy dễ chịu.
Sốt xuất huyết có được nằm điều hòa không?
Đảm bảo nhiệt độ dễ chịu vừa phải giúp bệnh nhân thoải mái dễ chịu cũng đóng góp một phần trong việc đẩy nhanh tiến trình hồi phục cho bệnh nhân. Sử dụng điều hòa có thể được cho là giải pháp được sử dụng rộng rãi không chỉ ở nhà mà còn được lắp đặt tại các phòng bệnh ở bệnh viện. Nhiệt độ được khuyến cáo đảm bảo bệnh nhân không bị sốc nhiệt là khoảng từ 24 độ C đến 28 độ C. Nhiệt độ này sẽ vừa đảm bảo sự mát mẻ trong phòng bệnh, vừa không làm bệnh nhân có nguy cơ cảm lạnh.
Tuy nhiên, cần chú ý rằng, nhiệt độ là một yếu tố cho sự lây truyền và tăng sinh của vector lây bệnh: Muỗi.
Trong những năm gần đây, nhiều bệnh truyền qua vector muỗi như sốt xuất huyết đã trở thành bệnh xảy ra ở tất cả các mùa với các trường hợp được chứng kiến ngay cả trong mùa hè và mùa đông, đặc biệt trong mùa có nhiều mưa và độ ẩm không khí cao. Các nhà khoa học tin rằng ngưỡng của lượng mưa gây ra dịch sốt rét đã được xác định ở một số huyện và các ngưỡng tương tự cũng có thể được xác định đối với dịch sốt xuất huyết. Để giải quyết vấn đề này về các bệnh truyền qua vector, phân tích các điều kiện khí hậu và đưa ra các cảnh báo dựa trên các thông số khí hậu là rất quan trọng. Các nghiên cứu dịch tễ đã chỉ ra một số kết luận quan trọng về mối tương quan giữa sốt xuất huyết và khí hậu:
- Những loài muỗi liên quan đến sốt xuất huyết sinh sản trong các thùng chứa trong nhà.
- Nhiệt độ lý tưởng cho muỗi sinh sản nằm trong khoảng từ 24-28 độ C.
- Các máy điều hòa nhiệt độ trong nhà được đặt ở nhiệt độ 24 độ C có thể giúp muỗi Aedes sinh sản và sống sót tốt hơn từ đó tăng khả năng bị sốt xuất huyết.
Do đó, việc bật điều hòa cần phải đảm bảo vệ sinh khu vực phòng và các khu vực xung quanh để tránh sự phát triển của muỗi, hạn chế bội nhiễm virus sốt xuất huyết.
Tài liệu tham khảo
- Dengue, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Emerging and Zoonotic Infectious Diseases (NCEZID), Division of Vector-Borne Diseases (DVBD), October 2019.
- Dengue and severe dengue, World health organization (WHO), June 2020
- MUCOCUTANEOUS MANIFESTATIONS OF DENGUE FEVER, Emy Abi Thomas, Mary John,1 and Bimal Kanish, 2010
- AC temp between 24°C and 28°C can lead dengue mosquitoes breeding in your home, climate expert warns, hindustantimes
- Dengue viruses – an overview, Anne Tuiskunen Bäck, PhD, 2013
 là một bệnh sốt nặng do virus sốt xuất huyết của muỗi gây ra (DENVs), bao gồm bốn loại huyết thanh (DENV 1 đến 4).){kind=link}