Tổng quan về thiếu máu não
Thiếu máu não (hay thiểu năng tuần hoàn não) là hiện tượng thiếu oxy và các dưỡng chất cần thiết cho sự hoạt động của não bộ. Bệnh đang ngày càng trở lên phổ biến trong xã hội ngày nay. Thiếu máu não cần được phát hiện và điều trị kịp thời vì bệnh có thể gây ra biến chứng nguy hiểm như: tai biến mạch máu não, giảm trí nhớ, teo não.
Dấu hiệu nhận biết sớm và chẩn đoán bệnh thiếu máu não
Tùy thuộc mức độ nặng-nhẹ của bệnh mà bệnh nhân có thể có những dấu hiệu phổ biến sau:
- Đau đầu: người bệnh sẽ thấy đau cả đầu và đi kèm với cảm giác căng nặng ở trong đầu.
- Buồn nôn, chóng mặt: khi thay đổi tư thế có cảm giác hơi loạng choạng và có cảm giác tối sầm mặt, hoa mắt, nôn ói. Những cơn chóng mặt có thể kéo dài vài ngày, nhưng có khi chỉ là vài phút.
- Rối loạn giấc ngủ: điển hình là mất ngủ, thường xuyên bị nửa đêm trằn trọc, gần sáng mới ngủ được. Nhiều khi cả đêm không ngủ được, ban ngày thì lại ngủ gà ngủ gật.
- Ù tai, nghe kém: do những mảng vữa xơ mạch máu lớn làm giảm lưu lượng máu di chuyển đến các cơ quan như cơ quan điều tiết măt, tiền đình tai ốc,…dẫn đến tình trạng nghe kém, ù tai, tầm nhìn kém, mờ mắt.
- Rối loạn cảm giác: vùng kiểm soát cảm giác của não bị thiếu máu dẫn đến tình trạng rối loạn cảm giác kèm theo các triệu chứng như tê, đau, châm chích, buốt, kiến bò.
- Trí nhớ giảm sút, cơ thể mệt mỏi: bệnh nhân thường xuyên thấy thiếu sức lực, chú ý kém khiến hiệu quả học tập và làm việc giảm sút, mất khả năng tập trung.
- Đau nhức dọc xương sườn, đôi lúc có cảm giác lạnh sống lưng.
Một số nguyên nhân gây ra thiếu máu não
Một vài bệnh lý gây ra tình trạng thiếu máu lên não
- Bệnh vữa xơ động mạch: là nguyên nhân phổ biến nhất và chiếm đến 80% các trường hợp thiếu máu não bắt nguồn từ lão hóa động mạch, sự xơ vữa. Xơ vữa gây hẹp lòng mạch, đè ép các mạch máu có chức năng nuôi não, dẫn đến giảm lưu lượng oxy và máu đến não. Gốc tự do chính là thủ phạm gây ra tổn thương lòng mạch và xơ vữa động mạch
- Bệnh thoái hóa đốt sống cổ, chấn thương cột sống: tổn thương đốt sống sẽ làm chúng đè ép lên mạch máu, gây ngưng trệ quá trình bổ xung máu lên não.
- Dòng tuần hoàn máu bị cản trở do cục máu đông.
- Thành động mạch phía ngoài bị chèn ép.
- Co thắt mạch máu.
- Mắc bệnh dị tật bẩm sinh.
Nguyên nhân bắt nguồn từ lối sống
- Căng thẳng, stress kéo dài: khi stress, căng thẳng sẽ sản sinh nhiều gốc tự do, gây tổn hại đến thành mạch máu, rồi dần dần hình thành cục huyết khối và xơ vữa. Những gốc tự do này còn gây hẹp động mạch khiến nhu mô não bị giảm lưu lượng máu, làm rối loạn chức năng tuần hoàn não như tai biến mạch máu não, cơn thiếu máu não thoáng qua, đau nửa đầu.
- Lạm dụng thuốc lá, rượu bia: những chất kích thích này góp phần không nhỏ và việc hình thành cục huyết khối trong lòng mạch, dẫn đến thiếu máu não cục bộ.
- Chế độ dinh dưỡng không hợp lý: nhiều chất béo, dầu mỡ và ít chất xơ sẽ tạo điều kiện hình thành mảng xơ vữa. Sau khi bị hẹp lòng mạch thì quá trình lưu thông máu bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
- Ít vận động: lười vận động sẽ làm chậm chạp quá trình lưu thông máu.
- Gối cao đầu khi ngủ: thói quen này làm ảnh hưởng quá trình lưu thông máu từ tim đến não. Để cải thiện cần tránh kê gối cao quá 15cm.
Xem thêm: Bệnh đau nửa đầu Migraine: Có nguy hiểm không, Cách điều trị
Triệu chứng bệnh thiếu máu não
Triệu chứng lâm sàng
Thường kéo dài từ 2 đến 20 phút, khởi phát đột ngột và phản ánh tổn thương mang tính cục bộ.
- Yếu nửa người: chiếm tần suất 50%.
- Ám/mù điểm một mắt thoáng qua.
- Chức năng cảm giác nửa người bị rối loạn.
- Ngôn ngữ rối loạn.
- Rối loạn khả năng phối hợp vận động, thăng bằng.
- Dị cảm nửa người.
Một số xét nghiệm chẩn đoán thiếu máu não
- Xét nghiệm sinh hóa máu: lipid máu bị rối loạn, thường biểu hiện rõ nhất là tăng lipoprotein trọng lượng phân tử thấp (tăng nguy cơ vữa xơ động mạch, đột quỵ).
- Điện tim: có thể xuất hiện một vài dạng rối loạn nhịp tim, tồi tệ nhất là rung nhĩ.
- Siêu âm hệ động mạch đốt sống-thân nền và hệ động mạch cảnh: có thể có sự hình thành của tổn thương vữa xơ động mạch hay dày lớp nội trung mạc động mạch.
- Siêu âm tim: tổn thương van tim, suy giảm chức năng tim,…
- Siêu âm Doppler xuyên sọ: chỉ thực hiện ở đơn vị cơ sở chuyên khoa. Phương pháp này đánh giá quá trình tuần hoàn ở động mạch lớn trong động mạch mắt và não.
- Cộng hưởng từ và cắt lớp vi tính: giúp bác sĩ có thể chẩn đoán loại trừ một vài bệnh lý liên quan.
Thiếu máu não nguy hiểm như thế nào?
Thiếu máu não được coi là bệnh tiền đột quỵ, rất dễ gây ra biến chứng và tử vong. Nhưng đa số người bệnh chủ quan vì dấu hiện của bệnh thường không rõ ràng và biểu hiệu thoáng qua sau đó biến mất như:
- Choáng cái rồi hết: để hoạt động bình thường não cần đến 20% dưỡng khí của toàn cơ thể. Khi thiếu oxy trong khoảng 10 giây đã gây ra sự rối loạn hoạt động mô não, nếu tiếp tục kéo dài trong 4 phút thì các tế bào thần kinh sẽ chết và mất khả năng hồi phục.
- Đột quỵ: khi mới khởi phát, bệnh có dầu hiệu như mệt mỏi vai gáy, ù tai, đau nhức đầu, chóng mặt, khó ngủ,…triệu chứng đầu tiên này thường bị bệnh nhân lơ là, chủ quan dẫn đến bệnh tiến triển nặng hơn. Sự hình thành cục máu đông sẽ gây chít ép lòng mạch bất cứ khi nào, dẫn đến sự xuất hiện của đột quỵ.
Theo thống kê của tổ chức Y tế thế giới WHO, thiếu máu não chỉ xếp sau bệnh tim mạch và ung thư. Hằng năm, nước ta có gần 200.000 ca đột quỵ và số trường hợp tử vong chiếm gần một nửa. Bệnh nhân sống sót cũng gặp phải những biến chứng nặng nề như giảm trí nhớ, mất giọng nói, liệt một phần cơ thể hoặc liệt toàn thân.
Phương pháp điều trị thiếu máu não – phác đồ chuẩn
Hướng dẫn điều trị
- Thái độ xử lý khi bệnh nhân có cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua: người bệnh cần được điều trị, xử lý sớm và cần khảo sát yếu tố nguy cơ để có thể lập kế hoạch điều trị dự phòng tốt nhất.
- Nhanh chóng xử lý cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua:
- Kiểm soát huyết áp trong khoảng dưới 140/90mmHg.
- Dùng thuốc chống tập kết tiểu cầu Aspirin 50-325mg/ngày (hoặc có thể thay thế bằng Clopidogrel 75mg/ngày).
- Dùng thuốc hạ lipid máu nhóm Statin: làm giảm lipid máu, chậm quá trình tiến triển của mảng vữa xơ và giảm nguy cơ đột quỵ.
- Người bệnh có biểu hiện loạn nhịp tim, rung nhĩ thì cần phải xử lý điều trị.
Điều trị dự phòng
- Thường xuyên luyện tập thể chất
- Chú trọng chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng: tăng kali và giảm muối sẽ làm giảm nguy cơ tăng huyết áp. Hạn chế mỡ động vật, ăn nhiều rau, củ, quả.
- Hạn chế sử dụng rượu, bia, thuốc lá.
- Duy trì trọng lượng ở mức ổn định: kiểm soát chỉ số khối cơ thể từ 18.5 đến 25 (cần có biện pháp giảm cân nếu chỉ số khối cơ thể trên 30)
- Đi khám sức khỏe định kỳ 6 tháng một lần.
Xử lý tối đa nguy cơ nếu có thể
- Rối loạn lipid máu: điều trị bằng Statin, nếu cần đứa lipid máu về trạng thái bình thường có thể phối hợp dùng nhóm Fibrat.
- Đái tháo đường: điều chỉnh chế độ dinh dưỡng kết hợp dùng thuốc kiểm soát đường máu. Kiểm soát HbA1C ở dưới 6.5%.
- Rung nhĩ: bác sĩ cần tư vấn giúp người bệnh nhận biết dấu hiệu nghi ngờ sự xuất hiện cơn rung nhĩ.
- Hẹp mạch cảnh không triệu chứng: khi mạch hẹp trên 70% nếu siêu âm Doppler hoặc trên 60% nếu dùng phim chụp mạch số hóa xóa nền thì cần đặt Stent hoặc phẫu thuật bóc nội mạc mạch cảnh.
Chế độ sinh hoạt khoa học cho người thiếu máu não
Chế độ ăn uống
Chế độ ăn giàu dinh dưỡng
- Bổ sung chất tham gia tạo máu: sắt, vitamin C, chất đạm, vitamin B12, magie, folat.
- Thực phẩm chứa omega 3: tảo biển, cá tuyết, cá hồi, cá mòi, cá trích.
- Thực phẩm chứa polyphenols: cacao, đậu, trà, hạt.
- Thực phẩm chứa nitrate: rau chân vịt, rau diếp.
- Hạn chế dùng thức ăn nhanh, mỡ động vật, thực phẩm chế biến sẵn, thức uống có cồn, phụ gia thực phẩm.
Nhóm giàu sắt, đạm
- Thịt bò: chứa nhiều vitamin B12, B6, B2, làm tăng quá trình cung cấp oxy, tái tạo hồng, tăng cường khả năng miễn dịch.
- Lòng đỏ trứng: giàu chất đạm sinh học, sắt, canxi, photpho, vitamin,…giúp quá trình tạo máu diễn ra tốt hơn.
- Hải sản: chứa nhiều axit amin, kẽm, vitamin B12, sắt,… làm tăng sản sinh hồng cầu, tăng cường sức đề kháng, chống căng thẳng và mệt mỏi, tăng cung cấp oxy cho não bộ và lưu thông máu.
- Cá hồi: chứa nhiều khoáng chất canxi, kali, vitamin…rất tốt cho sự hoạt động của não bộ.
Nhóm nhiều vitamin và sắt
- Bông cải xanh: giàu vitamin A, C, Mg và chất xơ.
- Rau cần tây: giàu axit amin, kẽm, sắt, vitamin giúp tuần hoàn máu não tốt hơn.
- Rau chân vịt: giàu axit folic, sắt, vitamin B12.
- Quả mận: giàu chất xơ, Mg, sắt, vitamin A, E,…nhằm loại bỏ gốc tự do và phòng bệnh hiệu quả.
- Bí ngô: giàu carotein, protein, kẽm, sắt, vitamin C…
- Lựu: giàu vitamin C, canxi, sắt,.. làm tăng hấp thu sắt, tham gia quá trình tạo máu và chống oxy hóa.
- Cà rốt: có nhiều beta-carotene, vitamin A, B, E, C, D, kali và axit folic,.. có vai trò tăng cường lưu thông và trao đổi máu.
- Quả mâm xôi và dâu tây: có nhiều chất xơ, folate, vitamin C, carbohydrate, kẽm, chất chống oxy hóa,…giúp tăng cường miễn dịch và khả năng tạo sắt.
- Nho đen khô: giàu vitamin C và sắt, giúp tăng hấp thu sắt, tăng hemoglobin tạo máu.
Chế độ luyện tập
Thường xuyên luyện tập thể thao, nên đi bộ 30 phút/ngày để có thể giảm lượng cholesterol máu. Có thể kết hợp sử dụng các phương pháp vật lý trị liệu như xoa bóp, massage, tập dưỡng sinh.
Thay đổi lối sống
Người mắc bệnh thiếu máu não cần tránh tối đa sự thay đổi đột ngột nhiệt độ. Khi mới đi ngoài trời nắng về không nên tắm nước lạnh, đi ngủ cần tránh những nơi có gió lùa vào.
Chế độ nghỉ ngơi hợp lý, tránh làm việc nặng, việc quá sức. tránh đứng quá lâu ở một vị trí vì sẽ rất dễ bị chóng mặt và choáng ngất.
Cần tránh biểu hiện cảm xúc tiêu cực một cách đột ngột vì sẽ rất dễ gây hẹp mạch máu dẫn đến xảy ra nguy cơ đột quỵ.
Tham khảo: Hội chứng cổ vai cánh tay: Triệu chứng, Nguyên nhân, Cách điều trị
Cách xử trí khi bị thiếu máu não thoáng qua
Để người bệnh nghỉ ngơi (đặt bệnh nhân nằm trên mặt phẳng để cho máu lưu thông đến não được dễ dàng nhất). Tránh hoạt động mạnh hay cảm xúc mạnh cho bệnh nhân nhằm giảm nguy cơ tai biến mạch máu não thực sự.
Khi bệnh nhân xuất hiện dấu hiệu của thiếu máu não thoáng qua cần đưa đến bệnh viện hoặc đơn vị cơ sở ý tế gần nhất để được xử lý và điều trị kịp thời tránh nguy cơ xảy ra đột quỵ cấp.
Những bệnh nhân có biểu hiện của cơn thiếu máu não thoáng qua cần làm xét nghiệm khảo sát những yếu tố nguy cơ: chụp cộng hưởng từ não, xét nghiệm công thức máu, mỡ máu, chụp cắt lớp vi tính não, chụp số hóa hệ động mạch cảnh ngoài sọ, điện tim, siêu âm hệ động mạch cảnh, siêu âm tim, siêu âm hệ động mạch đốt sống thân nền,..nên thực hiện hoàn tất những xét nghiệm này trong vòng từ 24 đến 48 ngày.
Lưu ý: Tuyệt đối không cho bệnh nhân tai biến mạch máu não uống những loại thuốc như hạ huyết áp nhanh chóng, chống đông máu,…vì có thể gây ra rung nhĩ. Người bệnh cần được bác sĩ chuyên khoa thăm khám cẩn thận và chỉ định dùng thuốc. tùy ý dùng thuốc bừa bãi sẽ làm cho người bệnh có biểu hiện trầm trọng hơn và có thể gây ra tử vong.
